YÜKSEK ATLAMANIN PSİKOLOJİK YÖNÜ

Patrick Reid Çeviri:F.Hülya AŞÇI

Yüksek atlama mükemmel bir izleyici aktivitesidir.atlet oyundan daha yüksek bir konuma yerleştirilen barı geçme mücadelesi ile baş başa bırakılır.atlayıcının yaklaşma koşusuna başlamadan önce konsantre olması ve kendini psikolojik olarak hazırlaması için 90saniyesi vardır.atlet yaklaşma koşusunun başlangıcına konsantre olmak için yerleştığınde aktivitenin kaygısı oluşmaya başlar. Seyirciler atlayıcıyı rahat ve hazır oluncaya kadar sessizce beklemek zorundadır. Bundan sonra, performans başlar ve yaklaşık 3 saniye sürer.

Herkes kaygının konsantrasyonun, zorlanmanın, başarılı ve güzel yüksek atlamanın sergilendiği bir yüksek atlama performansı ile ilgilenir.bana göre buna en güzel örnek Amerikan Dwight Stone’nun benimsediği Sovyet Valeriy Brumel’in dünya rekoru atlamasıdır. Bu Stone nun geleceğini şekillendirmiştir. O, yüksek atlamada uzmanlaşmış ve tarihte hiç kimsenin kıramadığı dünya rekoruna ulaşmıştır.

-25 temmuz 1963 gününü hatırlıyorum. Moskova’da ikili karşılaşmada Amerika Sovyet birliğine karşı mücadele etmekteydi. Karşılaşma 21-22 temmuz arasında idi ve 21 inde yüksek atlama vardı ve bu da televizyondan yayınlanıyordu.yüksek atlama gerçekleştiğinde ekranda sadece Brumel vardı. Bar 2.28 m idi. Hakemler barı dikkatle koruyorlardı.Brumel bara yaklaştı ve geçerek başarılı oldu. Brumel kimseden yardım almadan barı tek başına geçmişti.bu atletin barda zaferini gösteren en güzel örnektir.barı geçip geçmediğini veya barın hareket edip etmediği hakkında bir şüphe yoktu.kendi kişisel başarısını sergiledi ve etkiledi. Ben bunun gibi veya daha iyisini yapmak istiyordum ve sadece 9 yaşındaydım.

Yüksek atlama (ve sırıkla yüksek atlama) atletin üzerine bireysel psikolojik ek bir yük getirmektedir. Finalin ilk raundunda iyi bir sonuç alamayabilirsiniz.bar yükseldikçe daha başarılı olarak daha iyi atlamak zorundasınız.altın madalya sahibi sporcuların bile ilk üç yarışmada diğer yarışmacılarla değilde bar ile mücadele ettiğini göstermelidir. Uluslar arası düzeyde yarışmada diğer yarışmacılara karşı çok fazla düşmanlık yoktur. Yarışmacılar birbirleri ile mücadele etmezler. Bar onlarla mücadele ederler. İyi yarışmacılar kolaylıkla kendilerine motive edebilirler ve kişisel olarak en iyi derecelerine ulaşırlar. Diğer yarışmacılar ise sizin çabanızı etkilemezler çünkü, siz bar ile birebirsinizdir. Bu basketbol, futbol ,hockey’de hatta diğer atletsizim bıranjlarında olmaya özen bir psikolojik antrenmanı gerektirir.

Yüksek atlayıcı ‘’mekan duygusunu’’ mükemmelleştirmek zorundadır.

1. Mekansal durumunu aşağıdaki faktörlerden etkilendiği hakkında karar vermek zorundadır.

*rüzgar

*güneş

*kalabalığın hareketi

*gölge

*hızlı veya yavaş yaklaşma koşusu

*salondan dışarıya uyum

2. Yaklaşma koşusu başlangıçta tek başlarına dururlar ve bir çok kez çalıştığı beceri üzerinde konsantre olurlar.

3. Yaklaşık 8-10 adım tutan sabit bir mesafeye sahiptirler.

4. Yaklaşma koşusu kavislidir ve yataydan dikeye aktarılan mükemmel bir tek bacak bloğu ile sona erer.
5. Take-off mesafesi , take off açısı ve havaya ait mekanizma mükemmelleştirilmek zorundadır veya atlayıcı barı geçmek için zorlanacaktır ve yarışmadan elenecektir.

Yüksek atlayıcı yüksek psikolojik öğeyi içeren bazı drilleri uygulamada yapılmalıdır. Bu driller den ilki’’bara yürüme’’. Atlayıcı ısınır, yaklaşma koşusunu ölçer, barı kendi kişisel derecesinden 50-75 cm yukarıya koyar ve yaklaşma koşusunun başlangıcına gider. Antrenörden veya diğer atlayıcılardan herhangi bir müdahale olmadan atlet konsantre olmaya çalışır

1. Atlet kendini bara yaklaşırken görür ve hisseder.
2. Yayda mükemmel eğilme

*mükemmel ivmelenme ve take off

*mükemmel bir bar geçişini görmeli ve hissetmeli

3. Kendisine ait en iyi yeri yükseklik derecesini belirlemelidir.

*atlayıcı barı başarılı olarak geçtiğini hayal etmelidir.

Eğer atlet neyi nasıl yaptığını zihninde resimleyemezse, antrenör başlangıç noktasında durmalı ve atlayıcı koşuda, take off da ve kişisel en iyisi için belirlediği yüksekliği geçerken filme almalıdır. Belirlenen bar yüksekliği tekniğin düzgün yapılmasına engel olacak kadar yüksek olmamalıdır. Atlayıcı bu resmi zihinde oluşturduğunda, aynı yaklaşma kalıbında yürür, yayda eğilir, kendine özgü kol hareketini yapar ve bacağını çeker, diz dikey eksende salınır, bu pozisyonda tuttuğunu hayal eder. Dizini veya kalçasını bara doğru çekerken bu pozizyonu hayal eder.

Antrenman safhasına veya siklüsüne göre,yapılan uygulamaya benzer zihinsel antrenman drillerine içerebilir. Eğer atlama çalışması yapılıyorsa, atlayıcı çıtayı başlangıç yüksekliğine kadar yavaş yavaş azaltır. Barın yüksek yerine alçak algılanması doğaldır.

Bu drillerdeki diğer bir anahtar nokta atletin psikolojik monism veya tek vücut ve zihnin geliştirilmesine çalışmasıdır. bu driller tek başına yapılmalıdır.her atletin bu zihinsel resmi mükemmelleştirmesi için tek başına yapılan antrenman zamanı gerekir.Atlet yarışmada tek başınadır ve kendini ortamını kontrol etmek üzere hazırlamak zorundadır.bara yaklaştıkça atletteki baskı artar,atlet bu sırada tek basınadır,ve kimse ona yardım edemez atlet başarılı olmak için çevresindeki aynı şeyi yapan atletleri göz ardı edip birçok atlama denemesi yapmamalıdır. Atlayıcının “kendi mekanı” gerekir.o ortamı kontrol etmek zorundadır ve onu kendi avantajı için kullanmalıdır. Atlayıcı yaklaşması ve psikolojik hazır olduğu an kritik zamandır. Isınma zaman dilimi genellikle kontrollüdür ve hiçbir zaman yeterince uzun değildir. Baskı oluşuru. Yarışma sırasında zaman daha çabuk geçer. Her atlayıcını konsantre olmak, hazır olmak ve yaklaşmaya başlaması için 90 saniye vardır. Atlayıcı bu katı kuralda uzmanlaşması için uygulama yapmak zorundadır. Uygulamada, bu zaman dilimi her atlayış için 4-5dakikadan başlayıp 30-45 sn kadar düşürülmelidir. Atlet konsantrasyonu ve ilk denemede başarılı olacağı üzere çalışmalıdır.uluslararası düzeydeki yarışmacılar sıklıkla ikinci ve üçüncü denemelerini kullanmazlar. Örneğin, 1983’deki Dünya Şampiyonasında erkekler yüksek atlamanın 3 madalyalı sporcusu finalde 17 başarıl atlayış yapmışlardır.

*Bu atlamaların 9 tanesi ilk denemelerde gerçekleşti

*Sadece 2 tanesi ikinci denemede

*1 tanesi üçüncü denemede gerçekleşmiştir.

Aynı şekilde 3 bayan yüksek atlayıcı20 başarılı atlayış yapmıştır.

*15’i ilk denemede

*5 tanesi ikinci denemede gerçekleştirilmiştir.

*üçüncü denemede hiçbiri

Dünya erkek yüksek atlayıcılardan 17 finalist 65 başarılı atlayış yaptılar.

*45 tanesi ilk denemede

*14 tanesi ikinci ve

*sadece 6 tanesi üçüncü denemede gerçekleştirmiştir.

Bayan finalistlerde 64 atlayış yapılmıştır.

*41 tanesi ilk denemede

*17 tanesi ikinci denemede ve

*6’sı üçüncü denemde gerçekleştirmiştir.

Diğer önemli bir egzersiz ‘’Mini Trambolin Sıçramaları’’nı içerir.Atletin take-off’dan

sonra denemek, hissetmek ve uygulamak zoruna olduğu yüksek atlamanın birkaç küçük evresi vardır. İlki ‘’dikey pozisyonda tutma ‘’terimi ile tanımlanır.Bu take off dan dizin bar yüksekliğine ulaştığı veya kalçanın bar yüksekliğine ulaştığı ve atlayıcının zaman aralığı da artar.Her seferinde 5 cm. den 4 veya 5 attırmadan sonra, dikey olarak alınan mesafe kademeli olarak artar.Mini trambolin yardımı ile ve 3 adım yaklaşma ile atlet dünya rekoru yükseklik denemelerini yapabilir ve kısa bir evre olan ‘’dikey tutunmayı’’deneyebilir.

Atlayıcılar için driller dikkate alınmadığında anlaşılması gereken ilk nokta her atlayıcının take off ve yerleşmede yapacağı hareketlerin sırası ve önceliği vardır.Deneyimlerime göre atlayıcılar 2 kategoriye ayrılmaktadır.

1.Yön Merkezli (Üst Vücut Merkezli)

Birinci kategorideki atlayıcılar kritik yerleşme ve take off pozisyonunda üst vücut ile ilgili mekanizmalara daha çok konsantre olma eğilimindedirler.

*Omuzların pozisyonuna,bardan uzakta eğilmeye,baş pozisyonlarına ve bar ile ilişkili kol hareketlerine konsantre olurlar.

*Yerleşmede (konma) başlarını eğme eğilimindedirler, ve bara doğru genellikle iç kol hareketi ile uzanırlar.

*Başlarını ve omuzlarını barın üzerine getirme ile meşguldürler. Eğer başlarını ve omuzlarını bu şekilde yaparlarsa geri kalan vücut parçalarının bunları izleyeceği düşüncesindedirler.

2.Propulsive Merkezli (Üst Vücut Merkezli)

*İkinci grup daha çok ileri itme mekanizması ile meşguldür veya alt vücut merkeze sahiptir.

*İkinci son adımdan serbest bağcın bacağın take off daki diz çekimine konsantre olurlar.

*Barın üzerine yamaya başlamadan önceki dizin kuvvetli olarak bar yüksekliğine çekilmesine konsantre olurlar.

*Önce katı bacak yerleştirilmesine, sonra aktif plantar bükülmeye ve take off’taki parmak ucu itmeye, yukarı mesafe kat etmeye ve daha sonra orada durmaya konsantre olurlar.

*Yüksek noktaları barın hemen üstüdür ve bardan uzun yol alma eğilimindedirler ve klasik dikey tutunmayı çok iyi yaparlar.

*Atladıkları yükseklikte düşük olsun yüksek olsun tutarlıdırlar.

İdeal atlayıcı(antrenör) bu iki ayırımın farkında olmalı ve hem üst vücut yönsellik hemde alt vücut propulsiyon geliştirilmelidir. Yine mini trambolin kullanımı bu fonksiyonu sergilemede yardımcı olur.

*atlayıcı eğilmenin etkisini dengeleyebilir.

*İç kolla yön başlayabilir.

*Başı atma ve dikey tutunamama

*Abartılı diz çekiminin etkisini hissedebilir.

*Aktif dizin take off itişini yaptığı çift kol çekişi ve uzanması sırasında düz ve uzun pozisyonu tutabilir.

Antrenör bunu gözlemleyebilir ve her atlayıcın bu özelliklerini belirlemek için ‘’tekniksel gözlemini ‘’ antre edebilir.

Devinduyum (kinesthesis)psikolojik terimi ve fizyolojik proceptive terimli atlatıcının mekandaki pozisyonu ve barın üzerindeki hareketi hakkında bildirim sağlar. Tekrarlı mini tramp driller atlayıcının mekandaki oryantasyonu ile ilgili görsel, denge ve duyusal alıcılarının koordinasyonunun yavaş hareketli antrenmanını sağlar.

Mini tramp drillerindeki anahtar, antrenörler için take off’tan barın geçişine kadar olan sıralı hareketlerin listesini kullanmak, her hareketi bireysel olarak analiz etmek, atlamanın öğelerini mükemmelleştirmek daha sonra bütün yaklaşmayı yaparken parçaları birleştirmesine yardım etmektir.

Parçaların sıçramada birleştirilme ihtiyacı Helsinki’deki Dünya Şampiyonası sonrasında Jianhua Zhu ve antrenörü ile yaptığım konuşmada sergilenmişti. Onlar Zhu’nun 2.32 m.yi kaçırmasından dolayı üzgündürler. Halbuki Zhu finalde istenilen yüksekliğe ulaşamayan tek yarışmacı değildi. O gerçekten kötü sıçramamış veya yeterince yukarıya sıçramamış değildi. Finalden sonra akşam Zhu’nun videodaki yavaş çekimde hareketine bakıldığında, onu klasik yavaş çekimde hareketine bakıldığında onu klasik sitilini hem eleme hemde finalde her yükseklikte az değişimle zaman zaman yaptığının farkına vardım.

Diz çekişi bar yüksekliğinin üstünde iyi olmasına rağmen arka bacak çekilen dizin altında idi. Bar yükseldikçe, Zhu barı geçerken arka bacağı bara yaklaşır. Son olarak 2.32m’de arka bacak ile temas eder, 3 deneme yapar ve elenir. Zhu’ya bilinçli olarak arka bacağını havada çekmeye çalışıp çalışmadığını sordum. Cevap hayırdı, denememişti. Bundan sonraki saatleri havada meydana gelen kontrol içeren liste oluşturmak için öğe drillerini resimlendirdik ve belirledik. Arka bacağının tutulması atlayıcıların klasik özelliğidir.

Vurgulanmak istenen nokta dünya rekortmenlerinin üzerinde çalışabildikleri küçük önemli öğeler vardır. Mini tramp’ın özellikle hazırlık periyodunun ilk evresinde özel bir kullanımı vardır

‘’Baş etme stratejileri’’ yarışma için üzerinde durulması gereken son noktadır. Psikolojik hazır olma diğer etkinliklerden çok yüksek atlamada olur. Temel psikolojik hazırlanma zamanı ısınma sırasındadır. Atlayıcılılar yaklaşmalarının doğru olarak

ölçüldüğünden emin olmak ve yeterli yükseklikte test edilmek isterler. Isınma sırasında her şeyin sırasında gerçekleştiğini görmek için yeterli yüksekliği denerler. Yarışmadaki bir sonraki yükseklik gerilmelerine neden olur. Atletler denemek istedikleri yükseklikleri daha önceden hakeme söylerler; doğru yükseklikten atladıklarından emin olurlar.

Aktivite sırasında, atlet kişisel en iyi için kendini kontrol etme ve hazır olma ihtiyacını hissederler. Bar yükseldikçe atlet bir sonraki mükemmel atlayış için psikolojik olarak hareketlenir. Atlayıcı her yükseklikte neye konsantre olacağını bilmelidir. Hatta her yükseklik için atletin kart kataloğu olabilir. Bu baş etmenin, emin olmanın, odaklanmanın, konsantre olmanın bir yoludur. Antrenmanın hazırlık periyodu sırasında bir nitelendirilmiş atlama seansı gerekir. Atlayıcı yarışmadaymış gibi ısınır ve peş peşe yüksekliklerde atlayış yapar. 3 başarısız atlayıştan sonra, sonuç tartışılır, mekaniğin parçaları ile not alınır ve antrenmana başlanır. İki veya üç haftadan sonra atlet konsantrasyonunu mükemmelleştirmeye başlar.

1970 lerin ortasında Chicago‘daki salon yarışmasını hatırlıyorum. Dünya rekortmeni ve Olimpiyat şampiyonu GDR’li Rosemarie Ackerman bu yarışmada yarışmıştır. Atlamak için bankta otururken elinde küçük beyaz bir kart vardı. Yarıştan sonra sorduğumda listesi olduğunu söyledi. Her yükseklikte konsantre olacağı küçük noktaları hatırlamasına yardımcı olmakta idi.

Yüksek atlamanın psikolojik Antrenmanın bir parçasıdır. Değişik antrenman periyotları boyunca geliştirilen anahtar antrenman alnıdır. Atlayıcılar ve antrenörler hazırlık periyodunun ilk evrelerinde tekniğin verimliliğini arttırmak için beraber çalışmalıdır fakat atletin ufak noktaları içselleştirmek için tek başına çalıştığı antrenman saatleri hazırlanmalıdır.

Atlayıcı atlayışının öğelerini geliştirmek için oluşturulan drilleri denemek için zaman harcamaya teşvik edilmelidir. Atlayıcılar için antrenman hazırlanırken’’kişisel zaman’’ve ‘’bireysellik’’öğelerine antrenörler sıklıkla gözden kaçırırlar. Antrenmana ve yarışmaya hazırlanma için yeni olmayan bu yaklaşım her düzeyde atlayıcının performansını arttırır.

Devinduyum:Psikolojik kavram Kassal hareketin bilinci vücudun

Mekandaki pozisyonu ve parçaları

arasındaki ilişkileri ile ilgili bilgi

Proceptive:Fizyolojik kavram sağlar.

Yayına Hazırlayan: Mısra Zehra KOÇ –Sefa AVCI